Aðsend grein og myndir frá Atla Rúnar Halldórssyni.
Ég sé í frétt á hedinsfjordur.is að Rotaryfélagar í Ólafsfirði undirbúi að setja niður nýja ljósakrossa í kirkjugarðinn í bænum fyrir aðventuna og jólahátíðina. Vel gert og tilhlökkunarefni að líta bráðlega dýrðina augum!
Svo var í Landanum á RÚV á dögunum og víðar fjallað um merkilegt og lofsvert framtak hollustuvina Kvíabekkjarkirkju við að endurbyggja guðshúsið.
Mér brá hins vegar umtalsvert að sjá á Vefnum texta nýs upplýsingaskiltis á Kvíabekk en virði þeim til vorkunnar sem treysta heimildum sem ætti að vera treystandi en verðskulda greinilega ekki traust. Þess vegna leyfi ég mér að koma eftirfarandi á framfæri.
Í 9. bindi ritverksins Kirkjur Íslands frá árinu 2007 er fjallað um Kvíabekkjarkirkju og skrifað stendur þar:
„ … og þá beitti séra Helgi Jónsson sér fyrir því að Ólafsfjarðarkirkja var reist í þéttbýlinu sem myndast hafði í Horninu og var hún vígð árið 1916.“
Þarna er ekki einu sinni rétt farið með föðurnafn prestsins í bók sem gefin er út meðal annars á vegum His íslenska bókmenntafélags með aðild Þjóðminjasafns Íslands og Biskupsstofu (!). Ranglega er líka farið með vígsluár Ólafsfjarðarkirkju og það gerist víðar í bókum þar sem fjallað er um byggðasögu Ólafsfjarðar.
Rétt skal vera rétt.
Á upplýsingaskiltinu umrædda er séra Helgi sagður Jónsson og talað um að hann hafi beitt sér fyrir „flutningi kirkjunnar í vaxandi þéttbýlið í Ólafsfjarðarhorni.“
Þetta er í besta falli misvísandi. Sá möguleiki var vissulega ræddur að flytja Kvíabekkjarkirkjuna sjálfa að sjávarsíðunni í hlutum eða í heilu lagi en til þess kom aldrei.
Ný kirkja reis í Horninu að frumkvæði séra Helga Árnasonar og annarra áhugamanna um málefnið.
Kann að vera að einhverjir hugsuðu nú: Hvaða máli skiptir hvort séra Helgi var Árnason eða Jónsson? Breytir einhverju hvort Ólafsfjarðarkirkja var reist 1916 og vígð þá? Þess vegna fyrr eða síðar?
Já, hafa skal það sem sannara reynist að svo miklu marki sem unnt er að færa rök fyrir því að tilteknar sögulegar fullyrðingar séu beinlínis rangar. Það er til að mynda fráleitt að fara ekki rétt með föðurnafn séra Helga, sóknarprests í Ólafsfirði frá hausti 1908 til vors 1924, manns sem var þar að auki á kafi í sveitastjórnarmálum byggðarlagsins, barnakennari og frumkvöðull að stofnun Sparisjóðs Ólafsfjarðar!
Hvað er svo ég að vilja upp á dekk og skipta mér af því sem vandséð er að mér komi við á nokkurn hátt? Svarið er að ég rannsakaði í nokkur ár merkilega, stormasama og dramatíska sögu séra Helga prests í Ólafsvík og fylgdi þeim Maríu prestsfrú eftir af Snæfellsnesi í Ólafsfjörð. Áföllin dundu yfir í Ólafsvík en Ólafsfjörður varð þeim sælureitur. Þar leið þeim vel og Helgi er síðasti presturinn sem vígður var til Kvíbekkjarprestakalls og fyrsti prestur nýs Ólafsfjarðarprestakalls. Hann skráði sig sjálfur á söguspjöld Ólafsfirðinga.
Þau hjón bjuggu reyndar aldrei á Kvíabekk eins og ég hef séð fullyrt í prentuðum heimildum sem ætti að vera hægt að taka mark á. Kann að vera að prestur hafi einhvern tíma orðið veðurtepptur að vetrarlagi og fengið að liggja yfir nótt á Kvíabekk en ekki einu sinni um slíkt hef ég séð nokkurn hlut frá honum sjálfum eða öðrum. Þau María áttu heima í þéttbýlinu við sjóinn frá því stigu fyrst á land í Ólafsfirði.
Ég hef aðgang að ótal handskrifuðum ræðum séra Helga við athafnir í Ólafsfirði og í kirkjum syðra og að ótal sendibréfum frá honum til sonar síns, Árna héraðslæknis Helgasonar í Höfðahverfi við Eyjafjörð austanverðan. Þessi gögn sýna og sanna eftirfarandi:
- Ný Ólafsfjarðarkirkja var reist á árinu 1915 og vígð 19. desember það ár. Vigsluræðan er dagsett með eigin hendi prestsins (sjá mynd). Hann rekur þar nokkuð aðdraganda framkvæmdanna og húsbygginguna sjálfa. Þetta er örugg samtímaheimild sem ekki verður horft fram hjá.
- Nýr kirkjugarður Ólafsfirðinga var vígður daginn eftir, 20. desember 1915. Þá var messað á ný og séra Helgi flutti langa og innblásna ræðu (sjá mynd af dagsetningu ræðunnar). Samtímaheimild sem ekki verður horft fram hjá.
- Ólafsfjarðarkirkja var vissulega ekki fullfrágengin í desember 1915 en í henni var samt messað hvað eftir annað, til að vígja kirkjuna sjálfa og kirkjugarðinn og í tilefni jólahátíðar og áramóta. Ræður prestsins á aðfangadagskvöld og við áraskiptin hafa varðveist. Fullyrðing um að kirkjan hafi verið reist og vígð 1916 er beinlínis röng og breytir engu hver heldur slíku fram. Og svo það sé sagt: Séra Helgi hafði áður vígt nýja kirkju og nýjan kirkjugarð í Ólafsvík og tekið þátt í því að stofna þar sparisjóð. Hann kom því reynslu ríkari í Ólafsfjörð og á skilið að réttilega sé farið með hlut hans í sögu byggðarlagsins.
- Séra Helgi messaði á Kvíabekk á fyrsta sunnudegi aðventu 1915 og margoft eftir það næstu árin. Margar útfararathafnir voru líka í Kvíabekkjarkirkju eftir að Ólafsfjarðarkirkja var tekin í gagnið 1915. Ég sé í ræðusafninu örugg merki um guðsþjónustu hans á Kvíabekk 1923, tæplega einu ári áður en prestshjónin fluttu frá Ólafsfirði til Patreksfjarðar.
- Séra Helgi messaði nokkrum sinnum í barnaskólanum í Horninu áður en nýja kirkjan reis og varð brúkhæf. Breytingin gekk ekki átakalaust fyrir sig. Áhrifamiklir bændur í sveitinni voru ekki hrifnir af hugmyndum um kirkju í þéttbýlinu við sjóinn. Séra Helgi undrast í sendibréfum að andstaðan hafi verið einna mest á bæjum næst Horninu en minni framar/innar í sveitinni.
- Nokkrar útfararræður séra Helga í Ólafsfirði hafa varðveist en mun fleiri slíkar frá Ólafsvík og öðrum kirkjum á þjónustusvæði hans á Snæfellsnesi. Engar skýringar kann ég á því. Ég fletti til dæmis fyrr í dag og las ræðu yfir Sigurði Halldórssyni á Karlsá. Hann var jarðsettur að Kvíabekk 26. október 1915. Ég staldraði líka við ræðu við útför eins árs gamals drengs frá Kálfsárkoti í Kvíabekkjarkirkju, Sig. Jóhannssonar, frá því í september 1914.
- Séra Helgi jarðsöng mörg börn um dagana, þar á meðal dreng og stúlku sem hann eignaðist með fyrri eiginkonu sinni í Ólafsvík og þrjá drengi sem hann eignaðist með síðari eiginkonu sinni í Ólafsvík – síðar prestsfrú Ólafsfirðinga. Já, hann stóð sem prestur í skrúða yfir moldum fimm barna sinna. Hann vitnaði gjarnan til eigin lífsreynslu við að sefa sorgir foreldra og annarra náinna aðstandenda. Það gerði hann líka þarna á Kvíabekk 1914: „Ég hef sjálfur of mikið reynt af missi góðu barnanna að ég ekki geti innilega fundið til með ykkur, kæru sorgbitnu foreldrar.“
(Ljósmyndir & textar)
- Séra Helgi Árnason sat fyrir í embættisskrúða á ljósmyndastofu á Akureyri í ágúst 1922. Þá átti hann tveimur árum ólokið af embættisferli sínum í Ólafsfirði.
- Prestshjón Ólafsfirðinga frá 1908 til 1924, María Torfadóttir Thorgrímsen og Helgi Árnason. Myndin tekin heima hjá þeim í Reykjavík. Þau fóru frá Ólafsfirði til Patreksfjarðar og bjuggu vestra í fáein ár hjá syni sínum, Árna héraðslækni Helgasyni. Fluttu svo suður.
- „Hausar“ á ræðum séra Helga þegar hann vígði kirkju og kirkjugarð í Ólafsfirði með eins sólarhrings millibili. Dagsetningar segja allt sem segja þarf eða hvað?
- Hausar á tveimur útfararræðum séra Helga í Kvíabekkjarkirkju 1914 og 1915.
Höfundur texta: Atli Rúnar Halldórsson. atli@sysl.is.
