Aldrei hafa jafnmargir Íslendingar látist í einu flugslysi og því sem varð hér í Héðinsfirði 29. maí 1947. Þá fórst Douglas Dakota flugvél Flugfélags Íslands í snarbröttum hlíðum Hestfjalls, ofan við Vogatorfur. Um borð voru 25 menn, 21 farþegi og 4 í áhöfn.
Douglas vélin, sem jafnan er kölluð Þristurinn, var tekin í notkun fáum mánuðum fyrir slysið. Hún var í venjubundnu áætlunarflugi milli Reykjavíkur og Akureyrar. Vélin hóf sig til flugs frá Reykjavíkurflugvelli skömmu fyrir hádegi og var áætluð lending á Melgerðismelum um einni og hálfri klukkustund síðar.
Síðast sást til vélarinnar þar sem henni var flogið fyrir Siglunes, milli Siglufjarðar og Héðinsfjarðar. Nokkur byggð var á þeim tíma á Siglunesi og Reyðará. Var vélinni flogið mjög lágt yfir sjónum og horfðu íbúar sem úti voru á eftir vélinni þar til hún hvarf þeim sjónum inn í þoku skammt austan við Landsendann, milli skerjanna Korna og Stokksskers.
Þegar vélin kom ekki til lendingar á áætluðum tíma og ekkert loftskeytasamband hafði verið við hana frá því er hún kom niður í Skagafjörð greip um sig ótti um afdrif hennar. Var þegar farið að svipast um eftir henni og gera ráðstafanir varðandi leit. Svarta þoka var við utanverðan Eyjafjörð og bar leit engan árangur. Árla næsta morguns fóru þrjár flugvélar frá Reykjavíkurflugvelli til leitar og fundu leiðangursmenn einnar þeirrar flak vélarinnar í Hestfjalli.
Björgunarleiðangrar fóru þegar af stað meðal annars á bátunum Agli EA frá Ólafsfirði og Hjalta SI frá Siglufirði. Aðstæður voru afar erfiðar því haugabrim var við mjög klettótta ströndina. Björgunarmenn réru á árabátum að landi og tefldu sjálfir lífi sínu í tvísýnu í þeirri för. Þá tók við ganga upp bratta hlíðina að slysstað. Aðkoman var skelfilegri en orð fá lýst. Flugvélin hafði splundrast við áreksturinn við fjallið og eldur blossað upp. Flugvélarflakið lá á víð og dreif um hlíðina og allir sem um borð voru höfðu látist.
Björgunarmenn bjuggu um hina látnu og fluttu niður í fjöru. Þaðan var róið að bátnum Agli sem flutti líkin til Ólafsfjarðar. Búið var um líkin á börum um borð í vélbátnum Atla EA og þau sveipuð íslenska fánanum áður en siglt var með þau til Akureyrar. Athöfn var við Torfunefsbryggju á Akureyri að kveldi 30. maí þegar þangað var komið. Mikill mannfjöldi tók þátt í athöfninni. Hinum látnu var að henni lokinni ekið á vörubílspöllum frá bryggju og í kapellu Akureyrarkirkju.
Kiwanisklúbburinn Súlur í Ólafsfirði hafði frumkvæði að því að settur var upp minnisvarði í Hestfjalli þegar hálf öld var liðin frá slysinu, sumarið 1997 og var hann formlega vígður við fjölmenna athöfn. Minnisvarðinn er keltneskur kross, um tveggja metra hár og 130 kíló að þyngd. Honum var fundin staður við eina stóra bjargfasta steininn í grasi gróinni hlíð skammt neðan við slysstaðinn.
Texti: Vegagerðin.is
Flugslysið í Héðinsfirði
Í dag eru 50 ár síðan mesta flugslys Íslandssögunnar varð er 25 manns fórust í Douglas DC-3 flugvél Flugfélags Íslands, TF-ISI í Hestfjalli við Héðinsfjörð. Árin 1942 til 1947 voru miklir uppgangstímar hjá Flugfélagi Íslands. Félagið var stofnað upp úr Flugfélagi Akureyrar árið 1942 og átti þá tvær flugvélar.
Flugslysið í Héðinsfirði
Mesta flugslys Íslandssögunnar er 25 manns fórust í Hestfjalli í Héðinsfirði hinn 29. maí árið 1947. Hörður Geirsson rifjar upp þennan hörmulega atburð. Í DAG eru 50 ár síðan mesta flugslys Íslandssögunnar varð er 25 manns fórust í Douglas DC-3 flugvél Flugfélags Íslands, TF-ISI í Hestfjalli við Héðinsfjörð.
Árin 1942 til 1947 voru miklir uppgangstímar hjá Flugfélagi Íslands. Félagið var stofnað upp úr Flugfélagi Akureyrar árið 1942 og átti þá tvær flugvélar. Vorið 1947 voru vélarnar orðnar níu og þar af voru þrjár DC-3 og þrír Catalínu flugbátar. Margir ungir flugmenn fóru til flugnáms eftir stríð og þar sem skortur var á reyndum flugmönnum voru þessir ungu menn fljótir að vinna sig upp í flugstjóratign.
Á þessum árum var ekki kominn flugvöllur við Akureyri heldur var landflugvélum lent á Melgerðisflugvelli sem er um 30 mín. akstur inn af Akureyri, en sjóflugvélum var lennt á pollinum við Akureyri. Lítið var af flugleiðsögutækjum á þessari flugleið og var því venjan að fljúga sjónflug.
Vélin hverfur
Ferð TF-ISI átti að verða fyrri ferð vélar og áhafnar til Akureyrar þennan dag. Var haldið af stað frá Reykjavík kl. 11.25 og áætlaður flugtími til Melgerðis voru 90 mín., en flugvélin hafði flugþol til 6 tíma flugs. Hafði fyrir ferðina verið ákveðið að eina færa leiðin væri að fljúga til Skagafjarðar og þaðan að reyna að skríða undir skýjum útfyrir mynni Siglu- Héðins- og Ólafsfjarða til að komast inn í Eyjafjörð. Ferðin gekk samkvæmt áætlun til Skagafjarðar og fyrir mynni Siglufjarðar, síðan var flogið framhjá Siglunesi þar sem síðast sást til vélarinnar. Vitað er að flugvélin flaug inn í þoku u.þ.b. 2 km frá þeim stað þar sem hún fórst.
Leit var hafin þegar áhöfnin hafði ekki samband á umtöluðum tíma og var fyrst reynt að kalla vélina upp. Síðar um daginn var send til leitarflugvél frá Varnarliðinu í Keflavík sem leitaði með radar úti fyrir ströndinni þar sem síðast sást til vélarinnar, einnig voru þennan dag sendir leitarflokkar til leitar á sjó og með ströndum fram, en þeir sem fóru í Héðinsfjörð sáu ekkert þar sem þoka lá niður að sjó og ekkert sást uppí fjallshlíðar.
Flakið finnst
Um nóttina 30. maí létti til og var hafin leit með þremur flugvélum Flugfélags Íslands og var það síðan Smári Karlsson flugmaður á TF- ISP sem fann flugvélina í Hestfjalli kl. 8.20 um morguninn. Var strax ljóst að enginn hafði komist lífs af úr þessu slysi.
Flugvélin hafði komið úr suðurátt er hún flaug í fjallið, þar sem hún hafði splundrast og einnig brunnið mikið.
Þegar fréttir bárust til Ólafsfjarðar og Siglufjarðar fóru björgunarflokkar strax af stað til leitar og er aðkomunni þannig lýst í Tímanum 31.5. 1947:
“Flugmönnunum sem sáu flakið, virtist það myndi verða mjög örðugt að komast að því nema helst að fara uppá fjallið og síga niður í gilið, þar sem flakið lá. Klettar ganga þarna fram í sjó og er fjallið bæði bratt og hömrótt. Bátum sem voru á nálægum stöðum var gert viðvart og nokkru fyrir hádegi tókst vélbátnum Agli frá Ólafsfirði að leggjast að klöpp þarna rétt hjá og gátu skipverjar síðan klifrað upp að flakinu. Blasti við þeim mjög hörmuleg sjón er þangað kom. Allt var brunnið af flugvélinni sem brunnið gat og hún hafði brenglast mikið við sprenginguna. Flest líkin lágu á víð og dreif í kringum flakið, sum all fjarri. Hafa þau sennilega henst úr vélinni við sprenginguna. Mörg þeirra höfðu mikla áverka, en önnur voru með minni. Minnstir áverkar höfðu orðið á líkum barnanna. Í vélinni sjálfri voru nokkur lík.”
Björgun líkanna úr fjallinu reyndi mjög á björgunarmennnina við þessar aðstæður auk þess sem flestir þeirra voru ungir menn og hafði þessi reynsla djúpstæð áhrif á þá.
Líkin voru fyrst flutt til Ólafsfjarðar og þaðan til Akureyrar og kom ms Atli með þau kl. 22.00 að Torfunefsbryggjunni þar sem voru saman komnir um 4.000 manns.
Sorgarlög voru spiluð og sungin. Pétur Sigurgeirsson, síðar biskup, hélt ræðu og voru líkin síðan sett á vörubílspalla og ekið til kirkjukapellunnar.
Minningarathöfn var haldin um þau sem jörðuð voru utan Akureyrar 5. júní og þau flutt í varðskipinu Ægi til Reykjavíkur. Það var síðan 6. júní að í Akureyrarkirkju fór fram jarðarför þeirra 11 sem jarðsungin voru á Akureyri. Að henni lokinni var virðuleg líkfylgd þar sem bílalest flutti kisturnar og skátar gengu fylktu liði með bílalestinni.
Í Reykjavík voru hinir látnu jarðsungnir dagana 10. til 12. júní.
Ekki feig
Til eru sögur af fólki sem ekki fór ferðina. Hafa þrjár slíkar borist höfundi til eyrna en ekki er ástæða til að segja nema eina þeirra hér þar sem tvær eru frá öðrum eða þriðja aðila. Saga Maríu Jóhannsdóttur frá Úlfá er á þessa leið:
“Var María stödd hjá vinkonu sinni, Kristínu Böðvarsdóttur, í Hafnarfirði. Ætlaði hún að kaupa sér far með TF-ISI til Akureyrar, treysti hún sér ekki til að fara ein út á Reykjavíkurflugvöll vegna ókunnugleika og fór því Kristín með henni. En er þær voru komnar á flugvöllinn og hún ætlaði að fara að greiða fargjaldið þá er hún peningalaus og var Kristín undrandi á því að María skyldi fara út á flugvöll peningalaus. Kristín býðst til að lána henni fyrir fargjaldinu en þá hafði hún sáralitla peninga á sér svo að þær höfðu rétt fyrir fargjaldi í vagninn til Hafnarfjarðar. Er þangað kom var María orðin veik svo að hún treysti sér ekki til að fara. Morguninn eftir var ekkert að henni en þá heyra þær vinkonur að verið sé að leita að vélinni. Þótti þeim það merkilegt að þær skyldu báðar gleyma peningunum er þær fóru til að kaupa farseðilinn.
Telur María að þarna hafi æðri máttvöld séð til þess að hún fór ekki með vélinni. Kom María síðan með Catalínu flugbát til Akureyrar jarðarfarardaginn. Voru fáir farþegar í vélinni og allir hálf hræddir.”
Minnisvarði
Það sem eftir var af flaki flugvélarinnar mun hafa verið fjarlægt nokkrum árum eftir slysið. Ekki hefur tekist að hafa upp á neinum sem kann að greina frá örlögum þess. Sennilegast er að leifarnar af flakinu hafi verið dregnar niður í fjöru þar sem sjórinn hefur eyðilagt það sem eftir var.
Nú, þegar 50 ár eru liðin frá þessum sorgardegi, hafa Kiwanismenn á Ólafsfirði, auk annarra, bundist samtökum um að reisa minnisvarða nærri slysstaðnum. Er gert ráð fyrir því að hann verði vígður 12. júlí.
Það eina sem höfundur hefur fundið á prenti eftir 1947 þar sem slyssins er minnst, er lítil klausa í Degi á Akureyri 29. maí 1957, 10 árum eftir slysið. Það er vel við hæfi að gera orð Erlings Davíðssonar, ritstjóra Dags, að lokaorðum þessarar greinar, þar segir í niðurlagi: “Vér minnumst þessa sorgardags og þeirra er þá voru í burt kallaðir, með þökk og virðingu.”
Höfundur er safnvörður við Ljósmyndadeild Minjasafnsins á Akureyri og hefur skrifað um flugsögu. Grein þessi er útdráttur úr grein höfundar í tímaritinu Súlur 1997, sem Sögufélag Eyfirðinga gefur út.
———————–
Meðal þeirra sem létust í flugslysinu 29. maí 1947 í Héðinsfirði var Garðar Þorsteinsson fyrrum Borgarstjóri Reykjavíkur 1933 og alþingismaður.
Garðar Þorsteinsson, fæddur á Víðivöllum í Fnjóskadal 29. okt. 1898, d. 29. maí 1947 í flugslysi í Héðinsfirði. . K. (9. júlí 1922) Anna Pálsdóttir (f. 25. ágúst 1896, d. 11. okt. 1978) húsmóðir. Börn: Hilmar (1922), Rannveig María (1927), Hreinn Þorsteinn (1929), Anna (1939). Stúdentspróf MR 1920. Lögfræðipróf HÍ 1925. Hrl. 1931.
Fulltrúi á málaflutningsskrifstofu Lárusar Jóhannessonar 1925—1931, að undanskildum sex mánuðum er hann var við framhaldsnám í Englandi. Rak eigin málaflutningsskrifstofu í Reykjavík frá 1. jan. 1932 til æviloka. Settur borgarstjóri í Reykjavík sumarið 1933.
Átti sæti í landsbankanefnd frá 1946, formaður nefndarinnar.
Landsk. alþm. (Eyf.) 1934—1942, alþm. Eyf. 1942—1947 (Sjálfstfl.).
2. varaforseti Nd. 1942, 1. varaforseti Nd. 1945—1947.
Myndir Kristfinns Guðjónsonar, varðveittar í Ljósmyndasafni Síldarminjasafnsins. Birt með góðfúslegu leyfi Síldarminjasafns Íslands.